Η καρυάτιδα που χάσαμε

               ¨ Ράγισε ¨ και πάλι η καρδιά μου επισκεπτόμενος το Μουσείο της Ακρόπολης , αντικρίζοντας την κενή θέση μιας από τις έξι Καρυάτιδες , που μας την έκλεψαν βάναυσα και την έχουν φυλακισμένη στο Βρετανικό Μουσείο  του Λονδίνου . Θα την περιμένουμε αυτή τη μεγάλη μέρα της επανόδου στην πατρίδα , και θα είναι μέρα της μάνας που ξαναβρίσκει την ξενιτεμένη κόρη της .

                  Ήταν τα χρόνια 1801 – 1803 . Αρχή του 19^ου αιώνα και η κλασική αρχαιότητα έχει πάρει επάξια τη θέση της στην Ευρωπαϊκή , βασικά , διανόηση . Πολλοί είναι οι θαυμαστές της , οι πιο πολλοί άγνοί μελετητές , αληθινοί ερμηνευτές του μεγαλείου του αρχαιολογικού πολιτισμού .

                   Υπάρχουν όμως και οι επίβουλοι , εκείνοι που παράλληλα προς τον θαυμασμό , αισθάνονται την ανάγκη να έχουν κοντά τους και δείγματα του πολιτισμού αυτού , πιστεύοντας , με τη διεστραμμένη σκέψη τους , πως αυτή η απόκτηση θα τους έφερνε δόξα και τιμή , αλλά και πλούτο . Δεν είναι πολλοί αυτοί μα είναι δυνατοί  , πλούσιοι και επίμονοι .

                  Σε μια σκοτεινή ψυχή η ιδέα της απόσπασης των κλασικών αρχαιοτήτων από τους τόπους τους έγινε έμμονη κι όταν ανδρώθηκε και απόκτησε δύναμη στην Αγγλική κοινωνία και σημαντική θέση στην Αγγλική διπλωματία , έβαλε σε ενέργεια όσα είχε μελετήσει στο μυαλό του . 

                  Εκμεταλλεύτηκε με τρόπο αριστοτεχνικό τη θέση του ( πρεσβευτής ) κοντά στον Σουλτάνο και στηριζόμενος στη πολιτική σκοπιμότητα της εποχής εκείνης , που έφερε , σε προσέγγιση , εξαιτίας του κοινού εχθρού ( Ναπολέοντος ) την Αγγλία προς την Τουρκία , επέτυχε να πάρει από τον Τούρκο Μονάρχη το ¨ φιρμάνι ¨ που του επέτρεπε να αποσπάσει ορισμένες αρχαιότητες από τη θέσητους.

                 Πρόκειται για τον καταραμένο λόρδο Θ . Έλγιν , αυτόν τον άρπαγο των αρχαιοελληνικών θησαυρών , τον αδυσώπητο και ανάλγητο Σκώτο , που τον καταράστηκαν πρώτοι οι συμπατριώτες του – με τον ευγενικό λόρδο Βύρωνα επικεφαλής – έπειτα οι διανοούμενοι άλλων λαών και παράλληλα η εθνότητα των Ελλήνων , που άφωνη και αδύναμη παρακολουθούσε το ανοσιούργημα αυτό που γινόταν σε βάρος των προγονικών της θησαυρών .

                  Ο Έλγιν έχει με ταχύτητα προχωρήσει στο καταστροφικό του έργο και τώρα έχει σημαδέψει μια Καρυάτιδα , που οι τεχνίτες του έχουν εντολή να την αποσπάσουν από το Ερεχθείον και άθικτη να τη μεταφέρουν στον Πειραιά , όπου περίμενε το φορτηγό πλοίο για να τη μεταφέρει στη μακρινή και σκοτεινή του πατρίδα , μαζί με άλλες αρχαιότητες . Αδιαφορεί για τον κίνδυνο που διατρέχει το Ερεχθείον να καταπέσει ολόκληρο από την ανίερη αφαίρεση . Αδιαφορεί ακόμη και για τις διαμαρτυρίες του Τούρκου αξιωματικού της Ακρόπολης , του περίφημου Σερδάρη , ο οποίος είχε αγανακτήσει για τον τρόπο και τα μέσα που χρησιμοποιούσαν , για την απόσπαση των αρχαιοτήτων από τα κλασικά αυτά μνημεία .

                   Ο Έλγιν έχει επικεφαλής των τεχνικών του έναν Ιταλό τυχοδιώκτη τον Giovanni-Batista Lusteri , για τον οποίο οι Άγγλοι περιηγητές Clarke γράφουν : ¨ Ο

Περίφημος αυτός καλλιτέχνης γνωστότερος υπό το όνομα Don Tita , εγεννήθη εν Νεαπόλει . Περί αυτού , λέγεται , ότι αν όχι ποιητής , είναι όμως ιστοριογράφος της φύσεως ¨ .

                   Tελικά οι τεχνίτες του Έλγιν κατορθώνουν να αποσπάσουν την Καρυάτιδα από τη θέση της και από την αγκαλιά των αδελφών της και προσωρινά να την εναποθέσουν σε κάποια γωνιά του Ριζόκαστρου μέχρι να τη μεταφέρουν μακριά από την κλασική γη της Αττικής .

                   Ολόκληρος τότε ο Αθηναϊκός λαός , σε ώρες ομαδικής παραίσθησης , πίστεψε πως η Καρυάτιδα θλιμμένη για την αρπαγή της , τα βράδια έκλαιγε γοερά , αυτή δε τη πίστη του λαού της Αθήνας και τότε και στα κατοπινά χρόνια , πολλοί ξένοι την διαπίστωσαν . Ο Άγγλος μάλιστα Hughes , πολύ αργότερα την επαλήθευσε και γράφει σχετικά : ¨ Ακόμα πιστεύουν τον μύθο ότι μία Καρυάτις , την οποίαν ο λόρδος Έλγιν , απεκόμισε , έκραζεν από τη θέση της , όπου ευρίσκετο προσωρινά τοποθετημένη , με τις πιο θρηνώδεις φωνές μέσα στη νύχτα και ότι σ’αυτήν απαντούσαν με θλίψη οι αδελφές της από την Ακρόπολη ¨ .

                   Αυτόν τον θρύλο τον πήρε ο Δημήτρης Καμπούρογλου , τον τοποθέτησε στα πλαίσια της τότε εποχής , τον μετουσίωσε και τον ολοκλήρωσε , πλέκοντας την υπόθεση του έργου με διάφορα υπαρκτά πρόσωπα της Αθήνας της Τουρκοκρατίας. Η Καρυάτις , η αρπαγμένη βασιλοπούλα του Αθηναϊκού λαού , έγινε από αυτόν η ¨ Νεράϊδα του Κάστρου ¨ .

                   Γράφει ο Καμπούρογλου σε κάποιο σημείο του έργου του :

               ¨..Έκλαιγε η αρπαγμένη βασιλοπούλα και ζητούσε βοήθεια από τις αδελφάδες της που ήτανε στο Κάστρο . Κλαίγανε και φωνάζουν κι εκείνες , μα τι μπορούσαν να κάνουν σαν ήτανε μαρμαρωμένες .

                   Αδύναμες ήταν εκείνες , σκλάβες από αιώνες , για να τη βοηθήσουν και να την κρατήσουν κοντά τους . Όλοι ακούνε τις παρακλητικές και σπαρακτικές ικεσίες της , μα ένας αποφασίζει να τη βοηθήσει : Το αρχοντόπουλο της Αθήνας , ο Μιχαήλ . Με τους πρώτους κλαυθηρισμούς σηκώνεται , ντύνεται γρήγορα και μέσα στα άγρια μεσάνυχτα ανηφορίζει προς τη μεριά που είναι πεταμένη η Καρυάτιδα .

                   Το αρχοντόπουλο επιστρατεύει το τελευταίο του επιχείρημα για να αποτρέψει τη φυγή της αγαπημένης ¨ Νεράϊδας του Κάστρου ¨ . ¨ Θα φύγεις σε ξένους τόπους , θα περάσεις μαύρα βουνά , άγριες θάλασσες . Θα ζεις σε χώρα που δεν την χρυσώνει ο ήλιος , σε χώρα σκοτεινή , βουτηγμένη πάντα μέσα στη καταχνιά . Δεν θα βλέπεις τον Αυγερινό στον Υμηττό από πάνω να σημαδεύει που πρωτοξύπνησε η ομορφιά , ούτε τον Αποσπερίτη κατά τα βουνά της Σαλαμίνος να δείχνει που πρωτοφάνηκε η δόξα ¨ .

 

                    Βασίλης Παλαμηδάς – Βόλος 17/12/2015                 .