Σκιαγραφίες πολιτικών ανδρών

Πως είδε τους Έλληνας πολιτικούς του 20ου αιώνος ο αείμνηστος πολιτικός και ιστορικός Σπύρος Μαρκεζίνης (1909-2000) ; Στα ιστορικά του κείμενα γράφει :

¨Ενθυμούμαι ότι εις την Βουλήν πάντοτε ωμίλουν εκτός κειμένου. Και μάλιστα πολύ γρήγορα, ώστε δεν με επρολάμβαναν οι στενογράφοι. Κατά παράδοσιν, μόνον εις τας προγραμματικάς δηλώσεις αναγιγνώσκεται κείμενον (προς υπογράμμισιν της σοβαρότητος του περιεχομένου), καθώς και εις επικηδείους (από σεβασμόν προς τον νεκρόν) . Ομιλών εις την Βουλήν, ηκολούθουν την αγγλικήν πρακτικήν, έχων υπ’όψιν μου ένα σύντομο σημείωμα.. Μη έχων, μάλιστα, πείραν, εις τον πρώτον μου λόγον ως αρχηγού του Νέου Κόμματος, ετελείωσα χωρίς καμίαν κορώνα, ώστε ο Γεώργιος Παπανδρέου με ειρωνεύετο ότι ¨ο νέος αστήρ, πριν ανατείλη, έδυσε¨. Εν τούτοις, βραδύτερον, επειδή είχα λαμπράν επιτυχίαν εις τας διακοπάς, συνίστα και ο Γ. Παπανδρέου και ο Σ. Βενιζέλος να μη με διακόπτουν, πράγμα το οποίον εμένα με ηνώχλη. Όσοι απετόλμησαν να με διακόψουν καθολικήν είχον αποτυχίαν. Μεταξύ αυτών και ο Κων/νος Καραμανλής, εις την μοναδικήν του διακοπήν, όταν σκληρότατα επετιθέμην εναντίον της Συμφωνίας της Ζυρίχης.

Η κόρη του Σπ. Μαρκεζίνη, κυρία Ελένη Χέλμη – Μαρκεζίνη γράφει για τον πατέρα της : ¨Πραγματικά , τον θυμούμαι και εγώ πόσο χαιρόταν τις διακοπές όταν μιλούσε, είτε αυτό ήταν στη Βουλή, είτε σε φιλική συναναστροφή, ακόμα δε περισσότερο όταν μιλούσε από μπαλκόνι. Δεν του έκοβε καθόλου τον ειρμό της σκέψεως, αλλά αντίθετα. η διακοπή του έδιδε την ευκαιρία είτε να σπάσει την μονοτονία μιας ομιλίας, είτε να προβάλει ένα καινούργιο σύνθημα , είτε ακόμα και να
διασκεδάσει..

Σε μια προεκλογική ομιλία του από μπαλκόνι, στη Βέροια το 1961, μιλούσε, κατά τη συνήθειά του, χωρίς χειρόγραφο. Κάποιος από την πλατεία ψιθύρισε : ¨Για δες, μια σταλιά άνθρωπος και πόσο ωραία τα λέει ! ¨ Ο πατέρας μου τον άκουσε και γυρνώντας προς εκείνον του απαντά : ¨Ξέρεις ,μπρε, πόσος ήταν ο Χριστός, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Μέγας Ναπολέων ; ¨ Και έτσι το κοινό ξέσπασε σε γέλια και χειροκροτήματα !

Και ο Σπύρος Μαρκεζίνης συνεχίζει : Τον Παναγή Τσαλδάρη εγνώρισα. Ήτο μορφωμένος, είχε δε σύζυγον την κόρην του ιστορικού Λάμπρου, η οποία πολύ τον εβοήθησεν. Αλλ’ιδίως ανεδείχθη , όταν εις την Βουλήν του 1928 συνετέλεσεν εις την αποτυχίαν του Βενιζέλου εις τας εκλογάς. Εν τούτοις δεν ανεμένετο να γίνει αρχηγός. Και τελικώς, πολύ κουρασμένος, δεν έδειχνε την αρχικήν δραστηριότητα και εκυκλοφόρει ευρέως εις τας Αθήνας το ανέκδοτον : ¨ Επειδή το Πρωθυπουργικόν αυτοκίνητον είχεν αντί αριθμού τα αρχικά γράμματα Π.Κ. (δηλαδή Πρόεδρος Κυβερνήσεως), όταν διήρχετο, οι Αθηναίοι τα εξηγούν : ¨Προσοχή Κοιμάται¨.

Διάδοχός του εις το Λαϊκόν Κόμμα επέτυχε να γίνη ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, σύζυγος ωραίας γυναίκας, αγνώστου προελεύσεως, πολύ φιλοδόξου όμως και ικανής, της Ναντίν. Ο Ντίνος Τσαλδάρης δεν ήτο ιδιαιτέρως μορφωμένος. Ήτο απίθανον πόσον ανορθόδοξα ωμίλει, όταν εδιάβαζε κείμενα. Ματαίως επεδίωξε να με προσεταιρισθή, φυσικά αποτυχών.

Αντίθετον περίπτωσιν μου προεκάλεσεν ο Ιωάννης Μεταξάς, κατά την πρώτην πολύωρον συνομιλίαν που είχα μαζί του, όταν είχε ζητήσει να με συναντήση δια να γράψω εις την εφημερίδα του, την οποίαν διηύθυνε ο δημοσιογράφος Διάκος. Διέμενε τότε εις ιδιόκτητον οικίαν επί της οδού Πατησίων, εις την γωνίαν με την Φωκίωνος Νέγρη. Μου έκαμε, τότε , μεγάλην εντύπωσιν. Ήτο πολύ μορφωμένος και μου προέβλεψεν ότι, επιστρέφων ο Βασιλεύς , δεν θα ηδύνατο να κυβερνήση κοινοβουλευτικώς, λόγω αδυναμίας των πολιτικών. Το αφηγήθην εγώ εις τους φίλους μου, αλλά δεν έδωσαν σημασίαν. Διά δευτέραν φοράν συνήντησα τον Μεταξάν εις τον σιδηρόδρομον από Μεσολογγίου προς Αθήνας, επιστρέφοντα από τας εορτάς της εξόδου. Ήτο όμως σκληρός, είχε αδυναμίαν εις τις κόρες του και παρά την γερμανικήν του μόρφωσιν είχεν αποβή φίλος των Άγγλων.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, χωρίς καμμίαν ιδιαιτέραν μόρφωσιν, οφείλει την ανάδειξίν του κατά πρώτον λόγον εις τον Λάμπρον Ευταξίαν , ο οποίος μου παρέδωσε και μου εξεμυστηρεύθη όλα τα απόρρητα της ζωής του. Θα αναφέρω ενδεικτικώς ότι όταν ο Κων. Τσαλδάρης επρότεινεν Υπουργείον εις τον Λάμπρον Ευταξίαν , ορθώς, βεβαίως, αφού προήρχετο από μεγάλην εκλογικήν περιφέρειαν και μεγάλην οικογένειαν, εκείνος παρεκάλεσε τον Τσαλδάρην αντ’αυτού να κάμη Υπουργόν τον Κων. Καραμανλήν. Ο Ντίνος Τσαλδάρης του απήντησε απορών : ¨Δεν γνωρίζω να προτείνεται εις κάποιον ένα Υπουργείον και αυτός να το αρνείται υπέρ άλλου ¨. Όπως μου διηγείται ο Ευταξίας , απήντησε εις τον Τσαλδάρην ότι ¨ αυτός ο Άνθρωπος, δηλαδή ο Καραμανλής, έχει την φλόγα μέσα του και το πάθος του σε γοητεύει και σε φανατίζει. Πρέπει να τον βοηθήσουμε να πάει μπροστά ¨

Άλλος συνήγορος του Καραμανλή υπήρξε η Βασίλισσα Φρειδερίκη, εις την οποίαν ο Καραμανλής οφείλει την μετά ταύτα εξέλιξίν του. Χωρίς αμφιβολίας επηρέασε τον Παύλον να τον κάνη Πρωθυπουργόν. Ο τότε Πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας , Χαρίλαος Μητρέλιας, της εμπιστοσύνης του Βασιλέως , ως ενυπογράφως μου γράφει, ήκουσε μίαν ημέραν την Φρειδερίκην να λέγη εις τον Παύλον πόσον γοητευμένος ήτο ο Καραμανλής μαζί της. Ο Παύλος ήτο τότε εις την τρίτην περίοδον της Βασιλείας του, όπου ουσιαστικώς βασιλεύει η Φρειδερίκη . Του Καιρού παρερχομένου, οι αξιώσεις της Φρειδερίκης ήσαν υπερβολικαί. Ήθελε να κτίση ανάκτορον. Επεξέτεινε το κτήριον των Ανακτόρων των Αθηνών. Έκανε κρουαζιέρες με υψηλά πρόσωπα και επέτυχε τελικώς να υπανδρεύση την πρώτην κόρην της Σοφίαν με τον Δον Χουάν της Ισπανίας, τον οποίον ο Φραγκο προέβλεπε, ως και συνέβη, διάδοχον εις την Μοναρχίαν της Ισπανίας.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ηκολούθει την γαλλικήν σχολήν. Προπαρασκεύζε τον λόγον του, έπαιρνε στάσιν ακόμη και ενώπιον του καθρέπτου. Ωμίλει, βεβαίως, εκτός
Χειρογράφου και οι λόγοι του ήσαν περίφημοι όταν τους ήκουες. Παραδόξως, εν τούτοις, εν συνεχεία δεν άφηνε εντυπώσιν. Και, αντιθέτως προς εμένα, δεν ήτο καθόλου καλός εις τας διακοπάς. Εγνώριζε τη ιδικήν μου ικανότητα και συνεφώνει με τον Σοφοκλήν Βενιζέλον να μη με διακόπτουν.

Ο Σοφοκλής Βενιζέλος υστερούσε ,φυσικά, κατά πολύ του πατέρα του . Ούτε μεγάλην μόρφωσιν είχε, ούτε εκέρδιζεν ομιλών

Διά τον Ζέρβαν δεν δύναται καν να γίνη λόγος. Είχε μείνει ιστορικόν το εξής :
Όταν μεταπολεμικώς αι προσκλήσεις εγίνοντο με σμόκιν, έγραφαν black tie. Εις την πρώτην δεξίωσιν της Αγγλικής Πρεσβείας, όπου τον εγνώρισα, μεταφράζων επι λέξει την πρόσκλησιν ενεφανίσθη, προς διασκέδασιν όλων, με μαύρον λαιμοδέτην.! Άλλο ανέκδοτον της εποχής !

Ο Ηλιού, από τους κομμουνιστάς, ήτο μορφωμένος. Αλλ’είχε το κακόν, ενώ ωμίλει καλά, να είναι φλύαρος υπέρ το δέον. Πολύ συμπαθής ήτο ο αρχηγός της ΕΔΑ, ο Πασσαλίδης. Όσοι άλλοι ενεφανίσθησαν ήσαν άνευ σημασίας.. Ο Παν. Κανελλόπουλος ήτο καθηγητής με καλήν φήμην και ανιψιός του Δημ Γούναρη. Ο Στέφ. Στεφανόπουλος, αντίπαλος του Τσαλδάρη και διεκδικών την αρχηγίαν του Λαϊκού Κόμματος, ήτο άτολμος.

Ο Γεώργιος Καρτάλης εξελέγη το 1950 βουλευτής της ΕΠΕΚ υπό τον Νικόλαον Πλαστήραν και όταν εκείνος εσχημάτισε Κυβέρνησιν, ανέλαβε το Υπουργείον Συντονισμού. Εις την μεταγενεστέραν Κυβέρνησιν συνεργασίας υπό τον Πλαστήραν, ανέλαβε εκ νέου το Υπουργείον Συντονισμού. Τον Μάϊον του 1953 απεχώρησεν από την ΕΠΕΚ και τον Ιούλιον ίδρυσε το Δημοκρατικόν Κόμμα, το οποίον βραδύτερον συνεδέθη με το Σοσιαλιστικόν του Αλεξ. Σβώλου και την ΕΔΑ. Από του θανάτου του Σβώλου συνδέεται περισσότερον μαζί μου, μέχρι σημείου να παραιτηθή της πολιτικής και να παραδώση το Κόμμα του εις εμέ. Πρέπει να σημειώσω ότι ο Καρτάλης ήτο πολύ μορφωμένος, ιδίως εις την γνώσιν της φιλοσοφίας του 19ου αιώνος. Εγώ απλώς υπερείχα απολύτως εις την γνώσιν των αρχαίων Ελλήνων και εφαρμόζων την θεωρίαν του Κλαούζεβιτς, όταν συζητούσαμε, εντέχνως έφερα την συζήτησιν εις τους αρχαίους. Ο Καρτάλης, ο οποίος ήτο όχι καλής υγείας, και με έμμονον διαίσθησιν ότι δεν θα έζη πλέον των 50 ετών, όπως και συνέβη, μίαν ημέραν μου εδήλωσεν ότι δεν ήτο γεννημένος διά την πολιτικήν, το αντίθετον από εμένα. Απεφάσισε να διαλύση το Κόμμα του και επρόκειτο να το αναγγείλη επισήμως με την επιστροφήν του από το Λονδίνον, όπου είχε μεταβή, πράγματι, διά λόγους υγείας. Αλλά τα γεγονότα τον επρόλαβαν.

Παρέλειψα να αναφέρω τρεις άλλους πολιτικούς : Τον Αλ. Παπαναστασίου, πολύτιμον συνεργάτην του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ήτο μορφωμένος και δημιουργικός. Εις αυτόν. Άλλωστε, οφείλεται η ανακήρυξις της Δημοκρατίας την 25ην Μαρτίου 1924. Εις τον Παπαναστασίου επίσης οφείλεται η ταχεία αναζωογόνησις της Μακεδονίας με την ίδρυσιν Πανεπιστημίου και η επιδίωξις της Βαλκανικής Ενώσεως. Ο Πάγκαλος με την δικτατορίαν του θα τον παραμερίση, και εις το μέλλον διά βραχύ χρονικό διάστημα ξαναγίνεται Πρωθυπουργός. Άλλη αξιόλογη προσωπικότης ήτο ο Γεώργιος Καφαντάρης, Αρχηγός των Προοδευτικών. Δεν παρέμεινε Πρωθυπουργός, παρά επ’ολίγον. Αλλ’εις την οικουμενικήν Κυβέρνησιν παρέμεινεν, αξιοποίησε δε κατά τον καλύτερον τρόπον την οικονομικήν κατάστασιν της χώρας με την βοήθειαν των δανείων της Κοινωνίας των Εθνών. Ήτο ρεαλιστής αλλά πολύ φανατικός, και μέχρι τέλους της ζωής του αντιβασιλικός. Εν τω μεταξύ εμφανίζει πολιτικήν δραστηριότητα ο Ιω. Σοφιανόπουλος. Ήτο ικανός, μορφωμένος, έντιμος καθ’όλα , αλλά απέτυχε να γίνη Πρωθυπουργός.

Αν επαναλαμβάνω πολλά και εις την παρούσαν έκδοσιν, το πράττω σκοπίμως, διότι οι Έλληνες ευκόλως λησμονούν. Kλασσικόν, άλλωστε, ότι τον παρελθόντα αιώνα τον Καποδίστριαν, έναν από τους μεγαλυτέρους πολιτικούς της Ευρώπης (μετά τον Μπίσμαρκ και τον Ντισραέλι), τον εδολοφόνησαν. Εν συνεχεία τον Κουμουνδούρον κατεψήφισαν, διότι προσήρτησε εις την Ελλάδα την Θεσσαλίαν, αλλ’όχι τα Ιωάννινα. Ακολουθεί ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο δημιουργός του συγχρόνου Ελληνικού Κράτους. Κατηγορήθη ότι είχε υπεξαιρέσει δάνειον 8 εκατομμυρίων λιρών, το οποίον είχεν χρησιμοποιήσει δια την παραγγελίαν εις την Γαλλίαν των τριών πολεμικών ¨΄Υδρα¨, ¨Σπέτσαι¨ και ¨Ψαρρά¨, προετοιμαζόμενος διά τους Βαλκανικούς Πολέμους και βέβαιος ότι η δύναμίς μας απέναντι των Βουλγάρων και των Σέρβων ήταν η θάλασσα. Και εδικαιώθη. Εν τούτοις απέτυχεν εις τας εκλογάς, προτιμηθέντος του Γουλιμή αντί εκείνου, και απέθανεν εις το εξωτερικόν. Ησχολήθη τότε διά τον θάνατόν του η εφημερίς ¨Εστία¨ με άρθρο του Ρέπουλη, πρώτου συνεργάτου του Ελ. Βενιζέλου και δύο του πατρός μου τιτλοφορούμενα ¨Πέριξ του τάφου¨. Αλλά και εις τον αιώνα μας, ο μεγαλύτερος πολιτικός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μετά την ¨Συνθήκην των Σεβρών¨, έχασεν εις τας εκλογάς. Αργότερα δε απεβίωσε εις το εξωτερικόν και ετάφη εις την Κρήτην, χωρίς επίσημον εκδήλωσιν εις τας Αθήνας. Αντιθέτως, δεν έχω ανάγκην να αναφερθώ εις ονόματα αλλ’αφήνω εις τον αναγνώστην να συγκρίνει τους πολιτικούς των χρόνων μας … ¨