Ανατομία προσωπικότητας Χαριλάου Τρικούπη

               Με το σημείωμα τούτο , ας απολαύσουμε τον δημοσιογράφο Αλέξανδρον Παπαδιαμάντην να ¨αποχαιρετά ¨τον εκλιπόντα πολιτικόν από τις στήλες της ¨Ακροπόλεως ¨ 7 Aπριλίου 1896 με αφορμή  τον θάνατο του Χ.Τρικούπη επισυμβάντα την 30/3/1896 στις Κάννες , σε ηλικία 64 ετών .

            ¨ Ακόμη αδυνατώ να συνοικειωθώ προς την ιδέαν , ότι ο Χαρίλαος Τρικούπης δεν υπάρχει πλέον τοις ζώσιν , ότι ο κολοσσός ούτος της πολιτικής κείται νεκρός . Εξακολουθώ να τον φαντάζομαι πάντοτε ζώντα . Ο Τρικούπης , εργαζόμενος , ο Τρικούπης μελετών και παρασκευαζόμενος δια τας εν τη Βουλή συζητήσεις , ήτο τι άξιον θαυμασμού . Ουδείς Έλλην ηδυνήθη να συστηματοποιήσει την εργασίαν του και τας μελέτας του τόσον τελείως ,όσον αυτός . ΄Ητο αυτή η τάξις προσωποποιημένη . Όλα τα έγγραφα , όλα τα έντυπα , όλα τα στοιχεία , τα απαιτούμενα δια την εργασία του ήσαν κατατεταγμένα με τόσην τάξιν , ώστε ουδέν εν δευτερόλεπτον έχανε εις αναζήτησιν παντός ό,τι τω εχρειάζετο . Αλλ’ούτε συνεσώρευε ποτέ επί του γραφείου του όγκους εγγράφων ατάκτως ερριμένων. Ό,τι ήθελε το εύρισκε πάραυτα . Ήνοιγεν ορισμένο συρτάριον , ορισμένο φάκελο και τα ελάμβανε άνευ της ελαχίστης χρονοτριβής . Και είχε τόσας χιλιάδες εγγράφων εκεί μέσα εις τα συρτάρια του ! Αλλά το σπουδαιότερο είναι ότι ήξερε τι έπρεπε να μελετήσει και πως.

Πράγμα ουχί εύκολον .

               Όταν κατήρτιζε εν νομοσχέδιο ή προπαρασκεύαζε αγόρευση την επί οιουδήποτε αντικειμένου , δεν ηρκείτο μόνον εις την συγκέντρωσιν και την μελέτην των επιχειρημάτων , δι’ων ηδύνατο να τους αντικρούσει . Ούτως ο Χ . Τρικούπης προπαρασκεύαζεν ουχί μίαν , αλλά τρεις αγορεύσεις επί του ιδίου θέματος . Μίαν την ιδικήν του , μίαν την αντίθετον της ιδικής του , και τρίτην την αναιρούσαν ταύτην . Ούτω δε τεθωρακισμένος ήρχετο εις την Βουλήν και απεκδύετο εις την συζήτησιν με δύναμιν ακαταγώνιστον , με δύναμιν εκπλήττουσαν τους αντιθέτους . Αφού πρώτον ηγόρευεν αυτός ,ήκουεν κατόπιν μεθ’υπομονής και εν σιγή τας αγορεύσεις των αντιθέτων , χωρίς ποτέ να κρατήσει καμίαν σημείωσιν . Πολλάκις τους ήκουεν υπομειδιών . Έλεγες , ότι τους υπέβαλε εις εξετάσεις , ότι ήσαν μαθηταί απαγγέλοντες μάθημά των ενώπιον του διδασκάλου . Και όταν αυτοί ετελείωναν , τότε χωρίς να έχει καμίαν σημείωσιν υπ’όψιν του ανεπήδα  επί το βήμα και ανήρει εκ του προχείρου πάντας αλληλοδιαδόχως , χωρίς να αφήσει το ελάχιστον επιχείρημα άνευ απαντήσεως . Ήτο αληθής γίγας εν τη κοινοβουλευτική παλαίστρα .

               O Xαρίλαος Τρικούπης , ου μόνον πολλά ανεγίγνωσκεν , αλλά , όπερ υπερσπουδαιότερον και συνεκράτει εις την μνήμην του τα πάντα . Το μνημονικόν του ήτο ευρύτατον . Εν τούτοις ο ίδιος ήτο αντιθέτου γνώμης . Έλεγε πάντοτε ότι το μνημονικόν του δεν ηδύνατο να συγκριθεί προς το του πατρός του . Όσον σύνοφρυς και βαρύς εφαίνετο εις τους μακρόθεν βλέποντας , τόσον χαρίεις και ομιλητικός , τόσον φαιδρός και ευφυολόγος ήτο κατ’ιδίαν  . Μετά των σοφών σοφός , μετά των σπουδαίων σπουδαίος , μετά των ελαφρών ελαφρύς . Μετά των πολιτευομένων ωμίλει περί πολιτικών , μετά των φιλολόγων περί φιλολογιας , μετά των μαθηματικών περί Μαθηματικών , μετά των Χημικών περί χημείας , μετά των αρχαιολόγων περί αρχαιολογίας και εν πάσι τούτοις εθαυμάζετο διά τας μεγάλας γνώσεις του . Οι Χρηματισταί τον εύρισκον εξ ίσου δυνατόν εις τα χρημαστηριακά , οι καλλιτέχναι ήκουον παρ’αυτού περί καλλιτεχνίας τόσα όσα ουδ’αυτοί εγνώριζον και οι φίλοι των ελαφρών μυθιστορημάτων εμάνθανον μετ’εκπλήξεώς του , ότι ο υπό των τοσούτων ασχολιών βεβαρημένος Πρωθυπουργός έγίγνωσκε περί των τελευταίων έργων του Δώδε και του Ζολά όσα και αυτοί , αν μη πλείονα . Εν γένει δε εδείκνυε θαυμασίαν ενημερότητα εις όλα . Αι γυναίκες εξεπλήσσοντο εξ ίσου , ακούουσαι του σοβαρού πολιτικού , του απορροφημένου εις τας οικονομολογικάς μελέτας , να ομιλεί περί των τελευταίων συρμών μετ’ακριβείας και παρατηρητικότητος θαυμαστής .

               Τίποτε , αληθώς δεν τω διέφευγε . Εύρισκε καιρόν δι’όλα ! Αι πολλαί και ποικίλαι εργασίαι του δεν του απέτρεπον ποσώς από του να παρακολουθεί τα πάντα και να είναι ενήμερος εις αυτά έτι τα παραμικρότερα και ελαχίστης σημασίας πράγματα ά διαφεύγουσι συνήθως την προσοχήν πολλών άλλων , εχόντων πολύ ολιγοτέραν του Τρικούπη εργασίαν . Αλλά και προς τους κομψευόμενους νεανίσκους ήξευρε να ομιλεί περί της ενδυμασίας των και περί του λαιμοδέτου των και περί της χωρίστρας των .Όσον και αν συλλογίζομαι , δεν θα κατορθώσω να εύρω κανέν μειονέκτημα , κανέν ελάττωμα , καμίαν ατέλειαν εις τον έκτακτον αληθώς και υπέροχον άνδρα . Η Ελλάς επί μικρότερον χρόνον θα αισθανθεί την έλλειψίν του .

               Ο Τρικούπης είχε τούτο το εξαιρετικό , ότι ενώ οι πλείστοι των μεγάλων ανδρών φαίνονται μεγαλύτεροι μακρόθεν και μικρότεροι εκ του σύνεγγυς , ούτος όσον εγγύτερον παρετηρείτο , τοσούτον μεγαλύτερος εφαίνετο . Φευ ! Πως εχάθη ο γίγας ούτος και πως έπεσε δυνατός σώζων το Ισραήλ ; Πως κατεβλήθη εις το έδαφος η δρυς γιγαντόσωμος , ης η κορυφή υπερείχεν όλων των δένδρων του δάσους και ης οι κλάδοι παρείχον σκιάν και καταφύγιον εις χιλιάδας ανδρών ; Πως εντός μιας εβδομάδος αφ’ημών ανηρπάγη ανήρ , όμοιον του οποίου προ πολλών αιώνων δεν είχε παραγάγει η Ελλάς :

Αίλινά μοι στοναχείτε νάπαι και Δώριον ύδωρ ¨.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – Αθήνα-7/4/1896