Επετέλεσε το καθήκον της

Ο Αύγουστος είναι ο μοιραίος μήνας για τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Είναι ο μήνας του έτους 1922, όπου ένα κομμάτι του ελληνικού στοιχείου από τα ανατολικά παράλια, ξεκληρίστηκε, λεηλατήθηκε και ορφάνεψε κάτω από τις ορδές των βαρβάρων κατακτητών. Προτού ξεσπάσει ο πόλεμος, όλες οι οικονομικές, κοινωνικές, καλλιτεχνικές δραστηριότητες ήταν στα χέρια των Ελλήνων. Η Σμύρνη αποτελούσε το μητροπολιτικό κέντρο των παραλιακών ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας.

Για τα καλά εκείνα χρόνια της Σμύρνης, καθώς επίσης και για τον επακολουθήσαντα διωγμό, ο ιστορικός Γεράσιμος Μοσχόπουλος, γράφει: 'Ή Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος παρακολουθούσε από το 1912, ως πιστός στρατιώτης, την αγωνιζομένην Ελλάδα εις τας διαφόρους νικηφόρους απελευθερωτικός εκστρατείας της, απέστειλεν εις Σμυρνην, από των αρχών του μηνός Αυγούστου 1919 τον τότε γενικόν επιθεωρητήν αυτής Αλέξανδρον Κορυζήν, όπως μελετήση τας συνθήκας και προπαρασκευάση την ίδρυσιν υποκαταστήματος της τραπέζης. Στην έκθεση του ο Αλ. Κορυζής αναφέρει: "Η ελληνική εμφάνισις εν Μικρά Ασία θέλει ενισχυθεί δια της εγκαταστάσεως υποκαταστήματος, εν Σμύρνη, της μεγάλης εκδοτικής Τραπέζης της Ελλάδος. Εις την κλονιζομένην, πολλάκις εκ διαφόρων ειδήσεων και επιτηδείων ενεργειών εχθρικών παραγόντων, πίστιν επί την οριστικήν ελληνική κυριαρχίαν εν Σμύρνη, θα δοθή εξ αυτών των πραγμάτων ενίσχυσις, καθ' όσον θα θεωρηθή τοιαύτη εγκατάστασις ως τεκμήριον πλήρους πεποιθήσεως των επισήμων ελληνικών κύκλων, περί του ελληνικού μέλλοντος της Σμύρνης. Το υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης εν Σμύρνη, θα αποτελέσει, μέχρι της μεγάλης στιγμής της προσαρτήσεως, ουσιώδη παράγοντα, ίνα αποβή ο ρυθμιστής συναλλάγματος εν Σμύρνη. Το υποκατάστημα της ΕθνικήςΤράπεζας, εν τη επιστρατεύσει πασών των εθνικών δυνάμεων θα αποτελέση ισχυρόν μέσον και όπλον εις χείρας της Ελληνικής Αρμοστείας και πολλαπλώς θα ενίσχυση αυτήν επί των αγώνι προς επιβολήν και επικράτηση εν μέσω παντοίων και τεραστίων δυσχερειών, αίτινες, ατυχώς προβλέπεται ότι θα έχωσι προσεχές το τέλος". Με την έναρξη των εργασιών της Τραπέζης, την 8 Ιανουαρίου 1920, απεστάλησαν υπάλληλοι εις άπαντα τα χωριά των παλιννοστούντων και εξετελέσθη κολοσσιαία εργασία εν βραχυτάτω διαστήματι. Δια των χορηγήσεων δανείων επετεύχθη η άμεσος έναρξις της καλλιέργειας και η εκμετάλλευσις των εγκαταλελειμμένων αγρών και απηλλάγη το Κράτος δαπανών εγκαταστάσεως και συντηρήσεως τόσον μεγάλου αριθμού παλιννοστούντων εις Μικράν Ασίαν προσφύγων. Οι δε μεταβάντες υπάλληλοι προς διανομήν των χορηγήσεων εις τα χωρία, απέβησαν οι απόστολοι της συνεταιρικής οργανώσεως, οι διδάσκαλοι της εντατικής προσπάθειας και οι προπαγανδισταί του έργου της Εθνικής Τράπεζας.

Εγκαταλείπουσα την Μικράν Ασίαν, η Εθνική Τράπεζα, επετέλεσε το καθήκον της μέχρι τέλους. Εξησφάλισε τα εμπεπιστευμένα αυτή συμφέροντα των πελατών της και όπως ουδεμία άλλη τράπεζα, εκ των αλλοδαπών έτι, κατώρθωσε να το πράξη. Δεν επέτρεψε η Εθνική Τράπεζα να θεωρηθή υπό της αλλοδαπής πελατείας της ως φυγάς επί του πεδίου της δράσεως της, αλλά κατέλιπεν εκεί αντιπρόσωπόν της, όστις παρουσιασθείς εις τους προξένους των ξένων Δυνάμεων εδήλου εν ονόματος της: "Μένω εδώ δια την εξασφάλιση των συμφερόντων των υπηκόων σας. Δεν ζητώ προστασίαν της σημαίας σας. Είμαι στρατιώτης της Ελλάδος. Ζητώ μόνον την ατομικήν σας επέμβασιν δια την περιφρούρηση των εις χείρας της Τραπέζης συμφερόντων των ομοεθνών σας". Και μίαν ώραν προ της εισόδου των Τούρκων εις την δυστυχισμένην πόλιν, ναύτι αμερικανοί εφρούρουν τας αποθήκαι της Εθνικής Τραπέζης και αγγλικόν αντιτορπιλικόν παρέβαλε έμπροσθεν του καταστήματος αυτής. Η ενσκήψασα όμως λαίλαψ δεν εσεβάσθη ούτε την δυναμιν των ξένων ισχυρών. Και ο αντιπρόσωπος της Εθνικής Τραπέζης συνεμερίσθη την αγωνίαν του ελληνικού πληθυσμού, παρέστη μάρτυρας των απανθρωποτέρων σκληροτήτων και βλέπων το παμφάγον πυρ να απειλή ολόκληρον την πόλιν, εγκατέλειψε την ωραίαν ακτή και επεβιβάσθη τη βοήθεια του γάλλου και αμερικανού προξένου, εστί ξένου πλοίου. Ούτως, η Εθνική Τράπεζα, εξετέλεσε το καθήκον της μέχρι τέλους. Εισήλθεν εις τον αγώνα με την ένδοξον στρατιάν και έμεινεν αγωνιζομένην και ότε ουδείς έλλην στρατιώτης υπήρχε πλέον εις την ελληνικήν εκείνην χωράν. Την εσπέραν της 23ης Αυγούστου 1922 διελύετο εν όνειρον. Όταν σήμερον βλέπομεν μερικά υπολειφθέντα έντυπα με την επικεφαλίδα "Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος-Υποκατάστημα Σμύρνης" , εν ρίγος μας διατρέχει...".