Η ύστατη κρίση

Ο αείμνηστος καθηγητής και πρώην Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Μιχαήλ Στασινόπουλος, σε κεφάλαιο βιβλίου του υπό τον τίτλον ¨Το πινάκιον φακής και ο νόμος των λύκων¨, αναφέρεται σε μια τραγική ιστορία ,που συνέβη στη κατοχική Γαλλία.

Γράφει : ¨Το περιστατικό περιγράφει ο κ. Ρουσσελέ στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του,που έχει πένθιμο τίτλο ¨Η ύστατη κρίση¨.Είναι μία περίπτωση που καθώς λέγει συνετέθη από στοιχεία τραγικά και σχεδόν ¨διαβολικά¨, για να φέρει ένα γαλλικό δικαστήριο στο εφιαλτικό δίλημμα , που μπορούσε να φανταστεί και η πλέον εφευρετική ανθρώπινη διάνοια.

Ιδού ποία είναι η υπόθεση :
¨Στις 21 Αυγούστου 1941, ενώ διαρκούσε ακόμη η γερμανική κατοχή τηςΓαλλίας , ένας γερμανός ναυτικός δόκιμος αξιωματικός εδολοφονήθη από άγνωστο, που
δεν συνελήφθη. Το άλλο πρωί η γερμανική αστυνομία συνέλαβε πολλούς Εβραίους και ειδοποίησε τις γαλλικές αρχές, ότι εάν ο ένοχος δεν συλληφθεί έως τις 28 Αυγούστου που θα γινόταν η κηδεία, οι όμηροι θα εκτελεστούν και πενήντα φέρετρα ομή
ρων θα συνοδεύσουν τη σωρό του Γερμανού αξιωματικού. Ωστόσο, φαίνεται ότι η
λύση αυτή δεν εκρίθη σκόπιμη πολιτικά από τα ανώτατα γερμανικά κλιμάκια .Υστε ρα από πυρετώδεις στρατιωτικές διαβουλεύσεις έγινε νέα διαφορετική πρόταση στις
Γαλλικές αρχές. Οι Γερμανοί δέχονταν να μη τουφεκίσουν τους πενήντα ομήρους.
Για αντάλλαγμα όμως ζητούσαν να συνέλθει ένα γαλλικό δικαστήριο πριν από την
28 Αυγούστου, ημέρα της κηδείας και να καταδικάσει σε θάνατο έξι τουλάχιστον ¨αναρχικούς¨.

Στις 24 Αυγούστου δημοσιεύτηκε κατηγορία για αναρχική δραστηριότητα και συνισ-
νιστούσε ειδικό τμήμα στο Κακουργοδικείο του Σηκουάνα για να δικάσει τις σχε κές υποθέσεις

Ποιοί , όμως, θα συγκροτούσαν το ¨Ειδικό Τμήμα¨; Ήταν Αύγουστος, μήνας
δικαστικών διακοπών. Οι περισσότεροι δικαστές έλειπαν από το Παρίσι. Όσοι είχαν
την τύχη ή τη δυστυχία να βρίσκονται εκεί στρατολογήθηκαν μοιραία. Ο καθηγητής
Ιωσήφ Μπαρτελεμύ, υπουργός της Δικαιοσύνης του Βισύ, ήρθε αυτοπροσώπως στο
Παρίσι, κάλεσε τον πρόεδρο Κουρνέ και του ανακοίνωσε ότι έπρεπε να προεδρεύσει
στο ¨Ειδικό Δικαστήριο¨ και ότι έπρεπε να επιβληθούν θανατικές ποινές σε αδικήματα που είχαν ήδη τιμωρηθεί με επανορθωτικές ποινές και ότι τέλος ο νόμος είχε γι’
αυτόν ακριβώς τον σκοπό δύναμη αναδρομική. Ο πρόεδρος Κουρνέ είχε το θάρρος
να αρνηθεί κάθε συμμετοχή σ’αυτή τη δίκη κι έτσι έσωσε (λέγει ο συγγραφέας) την
τιμή των παλαιμάχων δικαστών (ήταν τότε 63 ετών). Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η
αρνησή του δεν επέσυρε κυρώσεις και δεν εμπόδισε να προαχθεί τον επόμενο χρόνο
σε μέλος του Ακυρωτικού, στις 2 Ιουλίου 1942.

Οπωσδήποτε το ¨Ειδικό Τμήμα¨ κατορθώθη να συγκροτηθεί και ύστερα από
καθυστέρηση της οποίας τις δραματικές φάσεις μπορεί κανείς να φανταστεί, συνήλ-
θε σε συνεδρίαση την παραμονή ακριβώς της κηδείας , στις 9 το πρωί της 27 Αυγού-
στου 1941. Ο κ. Ρουσσελέ γράφει, ότι αυτή ήταν η πιο δραματική συνεδρίαση, που
η Μοίρα υποχρέωσε ποτέ δικαστές να λάβουν μέρος. Πριν από τη συνεδρίαση είχαν φήμες ότι οι όμηροι, που επρόκειτο να εκτελεστούν ήταν όχι πενήντα, αλλά εκατό, ίσως και διακόσιοι και ότι ανάμεσα σ’αυτούς ήταν και ανώτατοι Γάλλοι δικα στες . Ίσως οι φήμες αυτές να ήταν σκόπιμες. Έτσι, όμως, τα μέλη του ¨Ειδικού Τμήματος¨ άρχισαν να συνεδριάζουν με την εντύπωση ότι οι θανατικές καταδίκες που εκαλούντο να απαγγείλουν, θα αποτελούσαν το τίμημα για την εξαγορά της ζωής μεγάλου αριθμού αθώων.

Το φοβερό δίλημμά τους ήταν αυτό : Εάν καταδίκαζαν σε θάνατο, δεν ¨εδίκαζαν¨ πια, αφού δεν είχαν εκλογή άλλης ποινής, αλλά εκτελούσαν διαταγή. Επί πλέον, έπρεπε να καταδικάσουν ανθρώπους, που είχαν ήδη καταδικαστεί σε ποινές φυλάκισης για τις ίδιες ακριβώς πράξεις. Εάν πάλι αθώωναν τους κατηγορούμενους τουλάχιστον πενήντα όμηροι θα τουφεκίζονταν.

Θα έσωζαν τη τιμή της δικαιοσύνης, αλλά θα παρέδιδαν σε βέβαια θανά-
τωση δεκάδες αθώων ανθρώπων. Τι έπρεπε , λοιπόν, να κάνουν ; Θα έλεγε κανείς ,
ότι το όλο αυτό γερμανικό σχέδιο είχε σκοπό την ηθική ταπείνωση των Γάλλων δι-
καστών . Ύστερα από μακρές και δραματικές διασκέψεις το ¨Το Ειδικό Τμήμα¨ κα-
τεδίκασε τρεις και ύστερα οι δικαστές αποκαμωμένοι από τον ψυχικό κάματο , αρνήθηκαν να συνεχίσουν το φοβερό αυτό έργο. Οι Γερμανοί φάνηκαν τάχα μεγαλόψυχοι : Δήλωσαν ότι αρκούνται σ’αυτούς τους τρεις και χάρισαν τη ζωή στους όμηρους.

Ποιος τολμάει τώρα να αποφανθεί τι έπρεπε να πράξουν οι δικαστές εκείνοι; Είχαν να διαλέξουν καθώς είπαν οι Γάλλοι νομικοί ¨μεταξύ της ιδικής των τιμής και της ζωής των άλλων ¨.

Ο επίσης τραγικός επίλογος αυτού του δράματος, ήταν η παραπομπή μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας των μελών του ¨Ειδικού Τμήματος¨, για να δικαστούν από το Κακουργιοδικείο του Σηκουάνα, στις 5 Ιουνίου 1945.

Καταδικάστηκαν , ο μεν πρόεδρος σε ισόβια καταναγκαστικά έργα, ο εισαγγελέας σε δεκαετή καθειρξη, δύο δικαστές σε τετραετή και δύο σε διετή φυλάκιση. Ένας δικαστής αθωώθηκε. Για την υπεράσπισή τους οι κατηγορούμενοι είχαν ζητήσει και επιτύχει να αρθεί το καθιερωμένο αυστηρό απόρρητο των δικαστικών διασκέψεων του ¨Ειδικού Τμήματος¨. Τέλος, πρέπει να προστεθεί ότι ύστερα από ένα χρονικό διάστημα δόθηκε αμνηστία για την υπόθεση αυτή.

Στη δίκη του 1945, ο δικηγόρος υπεράσπισης των κατηγορουμένων έκλεισε την αγόρευσή του, ειπών τα εξής : Παρακαλώ, κύριοι δικαστές , να θέσετε στον ίδιο το εαυτό σας το πιο συγκλονιστικό δίλημμα, που έθεσε ποτέ άνθρωπος στη συνείδησή του : ¨Εάν μπορεί κανείς για να σώσει δικαίω να θυσιάσει άλλους δικαίους¨. Βασανίστηκα πολύ. Είχε προστεθεί αυτό το πρόβλημα μέσα στη σκέψη μου.

Το συμπέρασμά μου, είναι ότι το πρόβλημα αυτό θα παραμένει εσαεί άλυτο ¨.